Tanggungjawab Perubatan dalam Pembedahan yang dibantu Robot Menurut Perspektif Etika Islam dan Fiqh

Medical Responsibility in Robot-Assisted Surgery from Islamic Ethical and Fiqh Perspectives

Authors

  • Ahmad Safwan Yunos University Technology of Malaysia, Johor, Malaysia
  • Wan Muhammad Syahmi Wan Saifuddin Dar al-Hadith al-Hassania Institute for Higher Islamic Studies, Rabat, Morocco
  • Mohamad Naqib Hamdan University Technology of Malaysia, Johor, Malaysia
  • Mohammad Hidir Baharudin University College Sultan Ibrahim Johor, Johor, Malaysia

DOI:

https://doi.org/10.22452/fiqh.vol22no1.3

Keywords:

Assisted-robotic surgery, Healthcare, Islamic Ethics, Fiqh, Artificial Intelligence

Abstract

The advancement of medical technology has introduced robot-assisted surgery, offering enhanced surgical precision and faster patient recovery. However, its application raises complex questions regarding medical responsibility from both Islamic ethical and fiqh perspectives. This paper explores the nature of medical liability in robot-assisted procedures by examining ethical, criminal, and contractual dimensions, while addressing the roles of surgeons, manufacturers, hospitals, and related parties. Employing a qualitative methodology, the study of classical fiqh sources, contemporary fatwas, and legal frameworks. The data was analyzed using a content analysis method which involved identifying through main themes such as responsibility, liability, taʿzīr and qiṣāṣ. It concludes that the application of responsibility in robot-assisted surgery provides a comprehensive and Shariah-accountability model to ensure justice, patient safety and trustworthiness.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Ahmad Safwan Yunos, University Technology of Malaysia, Johor, Malaysia

(Corresponding Author): ahmad.safwan@graduate.utm.my

References

Abū Zahrah Muḥammad, Muhāḍarah fī al-Waqf. Kaherah: Dār alFikr al-‘Arabī, 1971.

al-‘Awaḍī, ʿUthmān Sharīf. “al-Dhakāʾ al-Iṣṭināʿī fī al-Masāʾil alṬibbiyyah: Kajian Fiqh Perbandingan”. Kajian Tesis Doktor Falsafah Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Siswazah, Universiti Kuwait, 2023.

al-Baghdādī, Abū Muḥammad Ghānim bin Muḥammad al-Ḥanafī. Majmaʿ al-Ḍamānāt. Tahqīq: Muḥammad Aḥmad Sirāj dan ʿAlī Jumʿah Muḥammad. Cet. 1. Kaherah: Dār al-Salām, 1999.

al-Buhūtī, Manṣūr ibn Yūnus. Kashshāf al-Qināʿ ʿan Matn alIqnāʿ. Tahqīq: Muḥammad Ḥasan Ismāʿīl al-Shāfiʿī, Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1997.

al-Bukhārī, Muḥammad ibn Ismāʿīl. Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. Dalam Studi Kitab Ḥadīth, 47. 1986.

al-Buraʿī, “Taṭbīqāt al-Ḏakā’ al-Iṣṭinā‘ī wa al-Rūbūt min Manẓūr al-Fiqh al-Islāmī,” Majallat Dār al-Iftā’ al-Miṣrīyah 14 (2022).

al-Dusūqī, Shams al-Dīn Muḥammad ibn Aḥmad. Ḥāshiyat alDusūqī ʿalā al-Sharḥ al-Kabīr. Kaherah: Dār Iḥyā’ alKutub al-ʻArabiyyah;, 1960.

Alex Wedmid, Ervis Llukani, and David I. Lee, “Future Perspectives in Robotic Surgery,” BJU International 108 (2011).

al-Ḥaṭṭāb, Muḥammad ibn ʿAbd al-Raḥmān. Mawāhib al-Jalīl fī Sharḥ Mukhtaṣar Khalīl. Tahqīq: Dār al-Riḍwān li alNashr. Nouakchott: Dār al-Riḍwān, 2010.

al-Haytamī, Aḥmad ibn Muḥammad ibn ʿAlī. Tuhfat al-Muḥtāj fī Sharḥ al-Minhāj. Dengan ḥāshiyah oleh ʿAbd alḤamīd al-Sharwānī dan Aḥmad al-ʿAbbādī. Tahqīq oleh sekumpulan ʿulamāʾ. Kaherah: al-Maktabah alTijārīyah al-Kubrā bi-Miṣr li-Ṣāḥibihā Muṣṭafā Muḥammad, 1938.

al-Jundī, Khalīl ibn Isḥāq ibn Mūsā. al-Tawḍīḥ fī Sharḥ alMukhtaṣar al-Farʿī li Ibn al-Ḥājib. Tahqiq: Aḥmad ibn ʿAbd al-Karīm Najīb. Dublin: Markaz Najībāwayh lil-Makhtūṭāt wa Khidmat al-Turāth, 2008.

al-Kāsānī, ʿAlāʾ al-Dīn Abū Bakr bin Masʿūd. Badāʾiʿ al-Ṣanāʾiʿ fī Tartīb al-Sharāʾiʿ. Tahqiq : Shaykh ʿAlī Muḥammad Muʿāwwaḍ dan Shaykh ʿĀdil Aḥmad ʿAbd al-Mawjūd. Cet. ke-2. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2003.

al-Khaṭīb al-Shirbīnī, Shams al-Dīn Muḥammad ibn Muḥammad. Mughnī al-Muḥtāj ilā Maʿrifat Maʿānī Alfāẓ alMinhāj. Tahqiq: ʿAlī Muḥammad Muʿawwaḍ and ʿĀdil Aḥmad ʿAbd al-Mawjūd. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2000.

al-Khaṭṭābī, Ḥamd bin Muḥammad Abū Sulaymān. Maʿālim alSunan: Sharḥ Sunan al-Imām Abī Dāwūd. Tahqiq: Saʿd bin Najdat ʿUmar. Cet. ke-2. Beirut: Mu’assasat al-Risālah Nāshirūn, 2016.

al-Maghribī, Ṭaha ’Uthmān Abūbakr. “Al-Ḥimāyah al-Jinā’iyyah min Akhṭā’ Taqniyyāt al-Iḍṭinā’ al-Ṣinā‘ī (al-Rūbūt alJirāḥī Unmūdhajan),” Majallat al-Buḥūth alFiqhiyyah wa al-Qānūniyyah 35 (2023).

al-Mawṣilī, ʿAbd Allāh ibn Muḥammad ibn Maḥmūd. al-Ikhtiyār fī Taʿlīl al-Mukhtār. Tahqiq: Shaykh Shuʿayb alRanāwūṭ, Aḥmad Muḥammad Barhūm, dan ʿAbd alLaṭīf Ḥarzallah. Damsyik: Dār al-Risālah alʿĀlamiyyah, 2009.

al-Musallam, Ibrāhīm Aḥmad Ibrāhīm. Ḥawkamah al-Dhikāʾ alIṣṭināʿī. Riyadh: al-Markaz al-Waṭanī li-Taqniyyat alDhikāʾ al-Iṣṭināʿī wa al-Bayānāt al-Ḍakhmah, Madīnat al-Malik ʿAbd al-ʿAzīz li-ʿUlūm wa al-Taqniyah (KACST), 2019.

al-Nawawī, Abū Zakariyyā Yaḥyā ibn Sharaf ibn Murrī ibn Ḥasan. Rawḍat al-Ṭālibīn wa ʿUmdat al-Muftīn. Beirut: al-Maktab al-Islāmī, 1998.

al-Nawawī, Muḥyī al-Dīn Yaḥyā ibn Sharaf. al-Minhāj Sharḥ Ṣaḥīḥ Muslim. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1929.

al-Nughaymishī, Fahd ibn Sarī‘ ibn ‘Abd al-‘Azīz, “al-Rūbūtāt alMustaqilllah: al-Ālāt al-Muzawwada bi-Ajhizat alIḥsās al-Iṣṭinā‘ī – Dirāsah Fiqhiyyah Muqāranah,” Majallat al-Jam‘iyyah al-Fiqhiyyah al-Su‘ūdiyyah 62 (2023).

al-Qalyūbī, Aḥmad Salāmah, dan Aḥmad al-Burullusī ʿĀmirah. Ḥāshiyatā al-Qalyūbī wa ʿĀmirah ʿalā Sharḥ alMaḥallī ʿalā Minhāj al-Ṭālibīn. Beirut, Dār al-Fikr, 1995.

al-Qarāfī, Shihāb al-Dīn Abū al-ʿAbbās Aḥmad ibn Idrīs. Tahdhīb al-Furūq wa al-Qawāʿid al-Sunniyyah fī al-Ashhār alFiqhiyyah. Beirut: ʿĀlam al-Kutub, 1990.

al-Sarakhsī, Shams al-Dīn. al-Mabsūṭ. Beirut: Dār al-Ma‘rifah, 1993.

al-Shaykh, Qays ibn Muḥammad. al-Tadāwī wa al-Masʾūliyyah al-Ṭibbiyyah fī al-Sharīʿah al-Islāmiyyah. Beirut: Mu’assasah al-Rayan, 1997.

al-Shīrāzī, Abū Isḥāq Ibrāhīm ibn ʿAlī. al-Muhadhdhab fī Fiqh alImām. Tahqiq: Shaykh Zakariyyā ‘Umayrat. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1995).

al-Sīnānī, Muḥammad ibn Rāḍī. “Ḍamān al-Ḍarar wa al-Ittilāf biTaqniyāt al-Ḏakā’ al-Iṣṭinā‘ī: Qawā‘id wa Taṭbīqāt Fiqhiyyah.” Majallat al‑Buḥūth al-Fiqhiyyah wa alQānūniyyah 33 (2021).

al-Subkī, Tāj al-Dīn ʿAbd al-Wahhāb ibn ʿAlī. al-Ashbāh wa alNaẓāʾir. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1999.

al-Tāyah, Usāmah Ibrāhīm ʿAlī. Masʾūliyyat al-Ṭabīb alJināʾiyyah fī al-Sharīʿah al-Islāmiyyah. Cet. 1. ʿAmmān & Beirut: Dār al-Bayāriq, 1999.

al-Tirmidhī, Muḥammad ibn ʿĪsā. Sunan al-Tirmidhī. Dalam Studi Kitab Ḥadīth, 82. 1975.

ʿAlyās, Muḥammad. Manh al-Jalīl Sharḥ Manh al-Jalīl ʿalā Mukhtaṣar Khalīl. Beirut: Dār al-Fikr,1984.

al-Zabīdī, Muḥammad ibn Muḥammad ibn ʿAbd al-Razzāq. Tāj al-ʿArūs min Jawāhir al-Qāmūs. Tahqīq berkumpulan. Kuwait: Dār al-Hidāyah,1965.

al-Zarkashī, Muḥammad ibn Bahādir. al-Manthūr fī al-Qawāʿid al-Fiqhiyyah. Kuwait: Wizārat al-Awqāf alKuwaytiyyah, 1982.

al-Zuḥaylī, Wahbah. Naẓariyyat al-Ḍamān aw Aḥkām alMasʾūliyyah al-Madaniyyah wa al-Jināʾiyyah fī alFiqh al-Islāmī. Damsyik: Dār al-Fikr, 2012.

Avellino, Ignacio, Gilles Bailly, Geoffroy Canlorbe, Jérémie Belgihti, Guillaume Morel, dan Marie-Aude Vitrani, "Impacts of telemanipulation in robotic assisted surgery." Dalam The 2019 CHI Conference On Human Factors In Computing Systems, (2019).

Ben Bahhan, Sheikh, Aissani, and Taha. “Artificial Intelligence Applications as a New Foreign Reason for Severing Causation in Medical Liability.” Journal of Politics and Law 17, no. 1 (2025): 303-323.

Ezieddin Elmahjub, “Islamic Jurisprudence as an Ethical Discourse: An Enquiry into the Nature of Moral Reasoning in Islamic Legal Theory,” Oxford Journal of Law and Religion 10 (2021).

Falisha Kanji, Ken Catchpole, Eunice Choi, Myrtede Alfred, Kate Cohen, Daniel Shouhed, Jennifer Anger, and Tara Cohen, “Work-system Interventions in Roboticassisted Surgery: A Systematic Review Exploring the Gap Between Challenges and Solutions,” Surgical Endoscopy 35 (2021).

Fosch-Villaronga, Eduard, Pranav Khanna, Hadassah Drukarch, dan Bart Custers, "The role of humans in surgery automation: Exploring the influence of automation on human–robot interaction and responsibility in surgery innovation," International Journal of Social Robotics 15 (2023).

Frank Pasquale, “When Medical Robots Fail: Malpractice Principles for an Era of Automation,” Brookings, diakses 3 Disember 2023, https://www.brookings.edu/articles/when-medicalrobots-fail-malpractice-principles-for-an-era-ofautomation/

Hani Shennib, Amr Bastawisy, Joan McLoughlin, and Frank Moll, “Robotic Computer-Assisted Telemanipulation Enhances Coronary Artery Bypass,” The Journal of Thoracic and Cardiovascular Surgery 117 (1999).

Hendy Herijanto, "Al amanah in al qur’an vs trust: a comparative study," International Journal of Ethics and Systems 38 (2022).

Ibn ʿĀbidīn, Muḥammad Amīn. Ḥāshiyat Radd al-Muḥtār ʿala alDurr al-Mukhtār: Sharḥ Tanwīr al-Abṣār. Cet. ke-2. Kaherah: Sharikat Maktabat wa Maṭbaʿat Muṣṭafā alBābī al-Ḥalabī wa Awlāduh, 1966.

Ibn al-Mundhir, Abu Bakr Muhammad bin Ibrahim al-Naysaburi. Al-Ishraf ‘ala Madhahib al-‘Ulama’. Tahqiq: Ṣaghīr

Aḥmad al-Anṣārī Abū Ḥammād. Cet. 1. Ra’s alKhaymah, Emiriah Arab Bersatu: Maktabat Makkah al-Thaqafiyyah, 2004.

Ibn Farḥūn, Ibrāhīm ibn ʿAlī. Tabsirat al-Ḥukkām fī Uṣūl alAqḍiyah wa Manāhij al-Aḥkām. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2007.

Ibn Mājah, Muḥammad ibn Yazīd. Sunan Ibn Mājah. Dalam Studi Kitab Hadis, 73. 2015.

Ibn Manẓūr, Muḥammad ibn Mukarram. Lisān al-ʿArab. Beirut: Dār Ṣādir, 1883.

Ibn Nujaym, Zayn al-Dīn ibn Ibrāhīm. al-Baḥr al-Rāʾiq Sharḥ Kanz al-Daqāʾiq. Beirut: Dār al-Maʿrifah, 1993.

Ibn Qayyim al-Jawziyyah, Muhammad bin Abi Bakr bin Ayyub bin Sa‘d al-Zar‘i al-Dimashqi, Abu ‘Abd Allah, Shams al-Din. Zad al-Ma‘ad fi Hady Khayr al-‘Ibad. Tahqiq oleh Shu‘ayb al-Arna’ut dan ‘Abd al-Qadir al-Arna’ut.

Cet. ke-3. Beirut: Mu’assasat al-Risalah, 1998.

Ibn Qudāmah, Muwaffaq al-Dīn ʿAbd Allāh bin Aḥmad alMaqdisī al-Ḥanbalī. Al-Mughnī. Tahqiq ʿAbd Allāh bin ʿAbd al-Muḥsin al-Turkī dan ʿAbd al-Fattāḥ Muḥammad al-Ḥulū. Cet. ke-3. Riyadh: Dār ʿĀlam alKutub, 1997.

Ibn Rajab, Abū al-Faraj ʿAbd al-Raḥmān ibn Aḥmad. al-Qawāʿid fī al-Fiqh al-Islāmī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1992.

Ibn Rushd al-Ḥafīd, Muḥammad ibn Aḥmad ibn Muḥammad. Bidāyat al-Mujtahid wa Nihāyat al-Muqtaṣid. Tahqiq: Muḥammad Ṣubḥī Ḥasan al-Ḥallāq. Kaherah: Maktabah Ibn Taimiyyah, 1994.

Ibn Rushd, Abū al-Walīd Muḥammad bin Aḥmad. al-Bayān wa al-Taḥṣīl wa al-Sharḥ wa al-Tawjīh wa al-Taʿlīl fī al-Masāʾil al-Mustakhraja, wa Ḍummina: alMustakhraja min al-Asmiʿah al-Maʿrūfah bi alʿUtubiyyah. Tahqīq: Muḥammad Ḥajjī. Cet. ke-2. Beirut: Dār al-Gharb al Islāmī, 1988.

Kanʿān, ʿAlī Aḥmad. al-Mawsūʿah al-Ṭibbiyyah al-Fiqhiyyah. Beirut: Dār al-Nafāʾis, 2000.

Ludvigsen, Kaspar Rosager, dan Shishir Nagaraja, "Dissecting liabilities in adversarial surgical robot failures: A national (Danish) and EU law perspective," Computer Law & Security Review 44 (2022).

Muḥammad, ‘Abd al-Razzāq Wahbah Sayyid Aḥmad. “alMas’ūliyyah al-Madaniyyah ‘an Aḍrār al-Ḏakā’ alIṣṭinā‘ī: Dirāsah Taḥlīliyyah,” Majallat Jīl al-Abḥāth al-Qānūniyyah al-Mu‘ammaqah 43 (2020).

Muslim ibn al-Ḥajjāj. Ṣaḥīḥ Muslim. Terj. dalam Studi Kitab Ḥadīth: Dari al-Muwaṭṭaʾ Imām Mālik hingga alMustadrak ʿalā al-Ḥākim, no. 54 (2020).

Nūr Muḥammad, Majallat al-Aḥkām al-ʿAdliyyah. Tahqiq Najīb Hawāwinī. Karachi: Kārkhānah Tijārat al-Kutub, 1882.

Qalʿah Jī, Muḥammad Rawwās, dan Ḥāmid Ṣādiq al-Qunaybī. Muʿjam Luġah al-Fuqahāʾ. Beirut: Dār al-Nafāʾis, 1988.

Rana Mosbah Abdel Mohsen Abdel Razek, “Criminal Responsibility for Errors Committed by Medical Robots: Legal and Ethical Challenges,” Journal of Law and Sustainable Development 12 (2024).

Ruqayyah Saʿīd al-Qarālah, “Al-Mas’ūliyyah al-Taḍāmuniyyah bayna al-Mustashfā wa al-Ṭabīb fī al-Khaṭaʾ al-Ṭibbī: Dirāsah Fiqhiyyah,” Majallat al-Jam‘iyyah alFiqhiyyah al-Su‘ūdiyyah 47 (2019).

T. A. Rockall, and A. W. Darzi. “Tele-manipulator Robots in Surgery.” British Journal of Surgery 90 (2003).

Wafā’ Shanātliyah, dan Mansal, Kawthar, “Ithbāt al-Khaṭaʾ alṬibbī fī Majāl al-Jirāḥah al-Rūbūṭiyyah: Niẓām Dāfīnshī Numūdhajan”. Dalam Seminar Kebangsaan: Beban Pembuktian Kesalahan Perubatan Awam di Institusi Kesihatan Awam dan Aplikasinya dalam Kehakiman di Algeria, Universiti 8 Mei 1945 Guelma, Jun 2021.

Zainab Ali Mas’ud, “Aḥkām al-Masʾūliyyah al-Qānūniyyah li alRubūt al-Ṭibbī”. Kajian Tesis Sarjana, Jabatan Undang-Undang Persendirian, Fakulti UndangUndang, Universiti Emiriah Arab Bersatu, 2021.

Downloads

Published

2025-06-30

How to Cite

Yunos, A. S., Wan Saifuddin, W. M. S., Hamdan, M. N. ., & Baharudin, M. H. . (2025). Tanggungjawab Perubatan dalam Pembedahan yang dibantu Robot Menurut Perspektif Etika Islam dan Fiqh: Medical Responsibility in Robot-Assisted Surgery from Islamic Ethical and Fiqh Perspectives. Jurnal Fiqh, 22(1), 73–107. https://doi.org/10.22452/fiqh.vol22no1.3